دوباره به دنیای شعر برگشته ام - ناق

به گزارش خبرنگاران، در خبر روابط عمومی انجمن شاعران آمده است: بهزاد زرین پور در دهه 70 با مجموعه ای کاش آفتاب از چهارسو بتابد در سال 77 رسما به جامعه ادبی معرفی شد و با همان بیست و چند شعر، به ویژه شعر بلند خرمشهر و تابوت های بی در و پیکر جایگاه خود را به عنوان شاعری اثرگذار تثبیت کرد.

اگرچه پس از آن مجموعه ، تا امروز هیچ کتاب دیگری از او چاپ نشد و حضورش در محافل ادبی به تدریج کمرنگ تر شد، اما همان یک شعرِ خرمشهر و... کافی بود تا در همه این سال ها نام زرین پور در ذهن علاقه مندان جدی شعر بدرخشد و البته این سوال را برای همگان برانگیزد که بهزاد زرین پور کجاست؟ و چرا آن صدای رسا دیگر از هیچ سو شنیده نشد!؟

بهزاد زرین پور در ششمین نشست تخصصی شیرازه شعر - اولین برنامه سال 98 - در دفتر شعر جوان، در این باره سخن گفت:

همان طور که احتمالا دوستان می دانند، بعد از سال ها دوباره به دنیای شعر برگشته ام. به نظر من به تعداد شاعران روش داریم، نه فقط سبکی برای نوشتار، بلکه سبکی برای به شعر آمدن، شاید بتوان آن را به خصلت و خصیصه منحصر به هر فرد تعبیر کرد.

زمانی علی باباچاهی به من می گفت من در هر شرایطی می توانم شعر بگویم و این دقیقا برعکس خصلت من در شعر نوشتن است؛ زیرا تا خلوت و فضای خاص شعر گفتن برایم فراهم نشود، نمی توانم شعر بگویم. بخشی از شاعری و دنیای هنر، خارج از متن است و قبل از تبدیل شدن به شعر اتفاق می افتد. سرودن شعر در هر شرایطی توانایی خاصی می خواهد که من همیشه از آن محروم بوده ام.

پس از چاپ کتاب ای کاش آفتاب از چهار سو بتابد درگیر مسائلی در زندگی شدم که به لحاظ مالی باید زمان بیشتری را صرف کار می کردم و زمان شعر سرودن عملا از من گرفته شد.

در زمان جوانی و در دهه 70، کمتر به آینده و فردای زندگی فکر می کردم و همه ذهنم درگیر مطالعه و نوشتن بود و در محافل شعری شرکت می کردم.

حضور من در جلسات شعر، در نشستی بود که توسط آقای منوچهر کوهن برگزار می شد. در این نشست چهره های مطرح شعر از جمله علی باباچاهی و سیدعلی صالحی و... حضور داشتند. در یکی از جلسات علی باباچاهی شعر مرا گرفت و در مجله آدینه با عنوان یک صدای تازه، شاعری که رفتاری متفاوت با کلمات دارد، چاپ کرد.

بعد از چاپ کتاب، به دلیل شرایط مالی مجبور بودم ساعات بیشتری به کار بپردازم. تا مدتی روزها را برای شغلی که داشتم صرف می کردم و سعی می کردم شب ها شعر بگویم؛ اما به تدریج متوجه شدم که نمی توانم صبح یک شخصیت کاری داشته باشم که یک موسسه را اداره می کند و شب، شخصیتی که شاعر باشد و شعر بگوید. مگر این که شرایط بسیار خاصی پیش آمده باشد که در من تبدیل به شعر شود به طوری که در این 20 سال، تقریبا فقط 20 شعر گفته ام.

منظورم این نیست که خیلی رمانتیک به موضوع نگاه کنیم، در واقع موضوعی باید در ذهن ما به اصطلاح بگیرد تا بتواند به شعر تبدیل شود. تا زمانی که تاثیر نگیریم نمی توانیم اثرگذار باشیم. صرفا بازی با کلمات و استفاده از ذخیره ذهنی نمی تواند شعری ماندگار بسازد. این کار برای ما که سال ها در فضای ادبیات بوده ایم اصلا سخت نیست. همین الان هم هر کدام می توانیم فی البداهه شعری بسازیم اما این هرگز مرا قانع نمی کند زیرا جوابی برای چرایی چنین نوشتنی ندارم. باید چیزی باشد که خود را خرج آن کنیم.

مهم ترین دلیل سکوت شعری من در این سال ها، همین بود.

وقت داشتن خیلی مهم است. نمی توانیم در فرصت کم، کارهای بزرگ بیافرینیم. فردوسی به گفته خودش، برای سرودن شاهنامه 30 سال زمان صرف کرده است. این موضوع صرفا درباره نوشتن صادق نیست، به عنوان مثال یک جراح باید مدام جراحی کند تا در نهایت به عنوان یک پزشک حاذق شناخته شود. تا ورودی نداشته باشید، خروجی مطلوبی نخواهید داشت.

شاید یکی از دلایلی که مانع جهانی شدن ادبیات ما می شود، این است که در کشور ما نه ناشر می تواند حامی نویسنده باشد و نه نویسنده از توانایی لازم برای چاپ آثارش برخوردار است. تیراژ نشریات و کتاب هم بسیار پایین است. در خارج از ایران، تیراژ برخی کتاب ها تا یک میلیون هم می رسد اما این جا نشریات ورودی ندارند که خروجی داشته باشند.

در ادبیات کلاسیک هم اگر توجه کنیم اکثر افرادی که ماندگار شدند، به لحاظ مادی در شرایط مناسبی بوده اند. به نظر من فقر ذهن را سفید می کند و انعکاس اشیاء را از بین می برد. نیاز جلو خلاقیت ذهن را می گیرد.

فعالیت در عرصه هنر، ادبیات و شعر همه زندگی ما را می خواهد. اگر بخواهیم کار بزرگ انجام دهیم، باید وقت بزرگ داشته باشیم. به این ترتیب بیشتر ما که در این حوزه فعالیت می کنیم، در میان مسائل روزمره علاقه به ادبیات را با چنگ و دندان حفظ می کنیم.

شاید در همه این سال ها رنج آورترین زمان ها برایم لحظاتی بودند که نمی توانستم به ادبیات و شعر بپردازم. بسیاری از کارهایی را که انجام داده ایم، دوست نداشته ایم اما چاره ای هم نیست و لاجرم باید به عنوان یک مدیر، کارمند یا پدر یک خانواده مسئولیت هایی را بپذیریم که از زمان ما برای پرداختن به علایق ذاتی مان می کاهد.

البته در این 20 سال، با همین شعرهای محدودی که سروده ام، فکر می کنم تا حدودی سهم خود را از لذت ادبیات و شعر گرفته ام. پرداختن به ادبیات لذتی منحصر به فرد دارد که شاعران بسیار به آن نیازمندند.

در جوانی شب های بلندتری داشتیم و برایمان مطرح نبود که فردا چه ساعتی بیدار شویم اما کم کم مجبور شدیم ساعت را کوک کنیم و در وقتی معین بیدار شویم. من یک شعر کوتاه درباره همین وضعیت گفته بودم:

از وقتی که شب هایم کوتاه

شعرهایم سپید

موهایم سپیدتر شده است

نان گرم تر

صبح هایت را زودتر می کند

رنج هایت را هم

از این که نمی توانی آن قدر شاعر باشی

که کمی شب هایت را بلندتر

که کمی صدایت

صدای آهنگ مورد علاقه ات

صدای قلبت را حتی

که سال هاست برای هیچ نتپیده است

هیچ اصلا می دانی چیست

این همه کار در من نیست

ادای سحرخیزها را در دارم می آورم

و هرچه کوتاه تر می آیم

تعدادم بیشتر می شود

و دلم تنگ تر

برای خاموش کردن آخرین پنجره های تهران

در پایان شب ترین شعرهای دهه هفتاد

تقریبا به همان اندازه که در این سال ها شعرهای کمی سروده ام، در جلسات شعر کمی هم شرکت کرده ام. تا یکی دو سال گذشته هم در هیچ جلسه شعری شرکت نمی کردم زیرا احساس می کردم که برای حضور در این جلسات، دست خالی هستم/ اگر هم شرکت می کردم باید درباره این که چرا شعر نمی گویم، شرح می دادم و شرح دادن این ناتوانی برایم رنج آور بود. حتی در فستیوال شعر هندوستان هم با اکراه شرکت کردم زیرا معتقد بودم حالا که شعر نمی گویم چرا باید به عنوان شاعر در یک برنامه حضور داشته باشم؟

مقصودم این نیست که شاعران نباید کاری غیر از شعر و ادبیات داشته باشند، اما نه در این حجم که دیگر زمانی برای مطالعه و سرودن باقی نماند.

شاید برخی از شاعران هم بتوانند علی رغم این که زمان کافی ندارند، شعر بگویند ولی این درباره من صدق نمی کرد و متوجه بودم اغلب شعرهایی که در این فضا می گویم، جاندار نیستند.

احتمال می دهم و امیدوارم به زودی به فضای شعر برگردم و تا جایی که می توانم به شعر و مطالعه ادبیات بپردازم چراکه برای شاعران واقعا هیچ فعالیت دیگری نمی تواند جای شعر و لذت بردن از آن را بگیرد.

شعرهای من باعث گریه آدم های زیادی شده است، اگرچه چنین قصدی نداشته ام اما غمی که در شعر وجود دارد، نوعی غم تزکیه کننده است و علی رغم غم های دیگر، حس خوشایندی دارد مثل غم هجر.

شاید یکی از دلایلی که کتابم را تجدیدچاپ نکردم این بود که به نوعی از شرایطی که مرا از فضای شعر دور کرده بود، ناراحت بودم و ترجیح می دادم کتاب دومم را چاپ کنم. در واقع تصور نمی کردم چنین فاصله طولانی ای بین کتاب اول و دوم بیفتد و همیشه فکر می کردم به زودی کتاب دومم را می توانم جمع آوری و چاپ کنم.

در فستیوال بین المللی شعر هندوستان، مخاطبان در مواجهه با شعرهایی که خوانده می شد، عکس العملی نشان نمی دادند اما پس از چند سطر اول خرمشهر و تابوت های بی در و پیکر، حاضران خواستند که دوباره خوانده شود.

مرحوم مدیا کاشیگر این شعر مرا به فرانسه ترجمه کرده و می گفت همه جا مجبور بوده که شرحاتی درباره اصطلاحات شعر بیاورد و آن را شرح دهد.

به این ترتیب برخی از مفاهیم غیرقابل انتقال هستند، در واقع شعر از دو بخش تشکیل شده است؛ یکی بخش قابل ترجمه و یکی غیرقابل ترجمه.

پل ریکور در یک مصاحبه می گوید به نظر من موضوع کار شاعر، زبان است. به او می گویند پرداختن بیش از اندازه به زبان ممکن است مخاطب شعردوست را از شعر دور کند و ارتباط کافی بین او و اثر برقرار نشود. او جواب می دهد: کاملا درست است؛ به همین دلیل معتقدم در یک اثر عالی، ترکیبی از این دو وجود دارد یعنی هم پرداختن به زبان و هم داشتن مضمونی برای انتقال.

بارت هم یک سخن طلایی دارد که می گوید نه فرهنگ و نه تخریب فرهنگ، این ها هیچ کدام شگفت انگیز نیستند بلکه آن شکاف و گسل های بین آن هاست که شگفت انگیز است. من هم به صورت غریزی به این باور رسیده ام که شعر فقط زبان نیست. این خود تقلیل شعر است. من فکر می کنم شعر مافوق زبان است و از همه امکانات داخل و بیرون زبان استفاده می کند.

این بخش هاست که باعث می شود در ترجمه، شعر به طور کامل از دست نرود مانند اشعار خیام که در ترجمه بخش هایی از آن حفظ می شود.

من از ادیت شعرم، بیشتر از شعر گفتن لذت می برم. معتقدم نیازی نیست تعداد زیادی شعر بگوییم، بهتر است 10 تا شعر بگوییم که اگر فقط دو تای آن خوب بود، مخاطب کمتر به زحمت بیفتد.

به نظر من هر شاعری یک آبشار است. منتقد نمی تواند به شاعر بگوید چگونه آبشار باش! منتقد باید هنگامی که یک آبشار زیبا می بیند، کشف کند که چرا زیباست؟ هر کس آبشار خودش است با معینات منحصر به فرد خود.

به نظر من هیچ کس نمی تواند در عین حال هم نظریه پرداز خوبی باشد و هم شاعر خوبی. مثلا رضا براهنی که در نوع و در زمان خود، نظریه پرداز خیلی خوبی است، غیر از دو شعرش که بر سر زبان هاست، بقیه مغایر با نظریاتش است.

من همیشه به طرز عجیبی تحت تاثیر آموزه هایی بوده ام که سبب شده خودم باشم و بدانم اگر چیزی نباشد، با تقلا به دست نمی آید. خوشبختانه این سعادت را داشتم که در رشته ادبیات تحصیل کنم و افرادی را ملاقات کنم و تحت تربیت و آموزش آن ها قرار بگیرم که در حوزه ادبیات، حرفی برای گفتن داشتند مانند دکتر صالح حسینی، دکتر ابراهیم قیصری و دکتر حمیدیان.

از همان جوانی هم احساس می کردم شاعر برای این که شعرش را جایی منتشر کند، نباید خود را حقیر کند؛ یا باید به شعرش اعتقاد داشته باشد و یا لاجرم وارد بازی های رایج در حوزه شعر و ادبیات شود.

شعر را باید گفت، اگر حرفی داشته باشد، ماندگار می شود، در غیر این صورت، روابط نمی توانند شعر را ماندگار کنند مانند شعر حافظ که حالا بعد از قرن ها و در حالی که شاعر در قید حیات نیست، بر اثر اصالت ذاتی آن، مانده است و همه از آن لذت می بریم.

فکر می کنم باید تفاوتی بین شاعرانی که لذات دیگر را کنار گذاشته اند و از شعر و خلق لذت می برند با افرادی که مثلا برای پول بیشتر، با هم جدل می کنند، باشد. اگر قرار باشد شاعران هم برای نام و آوازه بیشتر با هم رقابت کنند چه تفاوتی با کاسبی دارد؟

نمی گویم شاعر قدیس است و هیچ ضعفی ندارد. شاعر می تواند تمام ضعف های آدم های دیگر را داشته باشد اما صفتی که در یک شاعر واقعی وجود ندارد این است که کاسب نیست. شاعر اهل بده بستان نیست و به خاطر خوشایند کسی، شعر نمی گوید. حتی در نظر دادن و نقد هم به منفعت فکر نمی کند.

بالاخره شاعر باید به مخاطبان برساند که فضیلتی در شعر و ادبیات هست که او را به سمت خود کشانده و حداقل اثری از حافظ و مولوی و همینگوی و... در او نمود پیدا کند.

به قول آقای دکتر رفیعی که از استادان قدیمی من بودند، وقتی به یک کودک می گوییم کمی از خوراکی خود به ما بدهد، ممکن است اول قبول نکند اما دقایقی بعد، بی آن که دوباره به او بگوییم، خوراکی خود را به ما ببخشد. او نه بار اول به دلیل لجبازی خوراکی را از ما دریغ کرده و نه پس از آن برای به دست آوردن دل ما آن را می بخشد. اگر می بخشد یا نمی بخشد، چیزی است که در همان لحظه برای او هست. این کودک وارسته است و هر کاری انجام می دهد از سر بده بستان با غیر نیست.

بعد ما همین کودکِ وارسته را تربیت و وابسته اش می کنیم. بعدا هنگامی که در یک درس نمره 20 می گیرد، برای علاقه به درس نیست، برای خشنودی شما یا رقابت با همکلاسی اش این کار را می کند. وارستگی یعنی دوباره همان کودکی را با عقل و درایت به دست بیاوریم.

اگر نتوانیم در همه امور زندگی خودمان باشیم باید دست کم در شعر، به خود نزدیک تر شویم.

در پایان باید بگویم که من در حال حاضر یک مجله را اداره می کنم که در ابتدا قرار بود به نام نیما منتشر شود و محتوای فرهنگی ادبی داشته باشد اما به دلایلی این اتفاق نیفتاد و به مجله ای با محتوای مالی تبدیل شد و نام آن اقتصاد و نمایشگاه است.

امیدوارم در آینده نزدیک، فرصتی دست دهد که جدی تر به دنیای ادبیات برگردم و مانند گذشته در محافل محبت آمیز بنشینیم و از ادبیات و شعر بگوییم و لذت ببریم.