قلعه ضحاک ، سفری به قلب تاریخ و فرهنگ هشترود - ناق

آدرس: آذربایجان شرقی، در فاصله 20 کیلومتری از جنوب شرق هشترود، سمت شرقی ایستگاه راه آهن خراسانک.

قلعه ضحاک و سرگذشت پر فراز و نشیبش

قلعه ضحاک در استان آذربایجان شرقی در فاصله 20 کیلومتری از جنوب شرق هشترود واقع شده است. این قلعه در اصل در شرق محله ایستگاه راه آهن هشترود یا خراسانک نهاده شده است و همسایه هم جوار روستای عربلو به شمار میرود. بد نیست بدانید که هشترود در مسیر اصلی آزادراه تبریز به سمت تهران نهاده شده و یکی از محورهای اصلی اتصال شهرهای نهاده شده در جنوب استان با بعضی از شهرهای دیگر آذربایجان غربی و کردستان به سمت تهران و مرکز است. به همین علت این شهر موقعیت بسیار منحصر به فردی برای جذب گردشگران دارد.

مسیر دسترسی اصلی به قلعه ضحاک

برای رسیدن به قلعه ضحاک و بازدید از آن باید اول به شهرستان هشترود بروید. بعد از آن مسافتی تقریبی معادل 14 کیلومتر را به سمت خراسانک طی کنید. در ادامه هم بقیه مسیر را باید با پیاده روی کردن ادامه بدهید. البته توصیه می کنیم که به هیچ عنوان وارد تونل نشوید و مسیر سمت راست تونل را که یک راه پاکوب است، در پیش بگیرید. بعد از آن به تونل دوم خواهید رسید. درست در سمت راست این تونل جایگاهی برای آب آشامیدنی خنک و گوارا برای شما تعبیه شده است. در اینجا می توانید آب شرب خود را تأمین نموده و با ادامه دادن مسیر، به قلعه تاریخی ضحاک برسید.09

برترین فصل و زمان بازدید از قلعه ضحاک

برای بازدید از قلعه ضحاک برترین زمان نیمه اول سال خصوصاً فروردین ماه و فصل بهار است. در این بازه زمانی از سال در منطقه هشترود دشت های رنگارنگ و سرسبز، صدای آب خروشان رودخانه ها و چشمه ها و تنوع گیاهی و جانوری منحصر به فردی را مشاهده خواهید کرد که به خوبی از شما پذیرایی می نمایند. ضمن اینکه در فصل بهار آب و هوای این منطقه به قدری مطبوع و دلپذیر است که مناسب ترین محیط را برای طبیعت گردی و پیاده روی برای عاشقان طبیعت فراهم می نماید.

تاریخچه پرفراز و نشیب قلعه ضحاک

حالا که تا اینجای مسیر را با ما بوده اید، بد نیست کمی هم از تاریخچه این قلعه بدانید. قلعه ضحاک نام آژدهاک را هم با خود یدک می کشد. این قلعه قدمتی بیشتر از 2000 سال دارد و برجای مانده از دوره ساسانیان و اشکانیان است. در طول دوران مختلف این قلعه را با نام های متفاوتی می نامیدند. قلعه گویی، رویی دژ، با رو آس، داش قلعه سی، قزی قلعه سی و دژ آژدهاک، از جمله نام های دیگری است که در دوران های مختلف بر این قلعه گذاشته بودند. به طور واضح نمی توانیم بگوییم که کارکرد این قلعه چطور بوده و با چه هدفی بنا شده بود. اما بعضی اعتقاد دارند که قلعه ضحاک در اصل کارکرد نظامی داشته و بعضی دیگر بر این باورند که این قلعه هم مانند سایر قلعه های ایران، عملکرد دفاعی برای منطقه داشته است. ضمن اینکه بعضی از کاوشگران و پژوهشگران بر این باورند که قلعه ضحاک در اصل یک نمونه از معبد آناهیتا است. آناهیتا ایزد بانوی باشکوه و خاص و نماد باروری و عشق است که ایرانیان باستان به او به شدت اعتقاد داشتند و بر این باور بودند که ایشان در بالاترین طبقه آسمان زندگی می نماید. به همین علت پیش ترها معبد آناهیتا را هم بر روی یک مکان بلند ساخته بودند تا کاملاً از دسترس مزاحمان و دشمنان در امان بماند.

اختلاف نظر در قدمت قلعه ضحاک

بعضی از پژوهشگران قدمت این قلعه را متعلق به دوره اژدهاک، از سلسله مادها می دانند که قبل از حکومت تیموریان در این منطقه حاکم بودند. بعضی دیگر هم به واسطه رونق قلعه و همین طور معماری آن، این بنا را متعلق به دوره اشکانیان می دانند. شما در زمان بازدید از این قلعه می توانید برج و باروهایی را مشاهده کنید که همگی متعلق به دوره اشکانیان هستند و البته هنوز سالم و پابرجا بوده و به زیبایی هرچه تمام تر خودنمایی می نمایند. ضمن اینکه در باستان شناسی و بازدیدهای متعددی که در این منطقه صورت گرفته این گونه تعیین شد که به واسطه سفال هایی که از این ناحیه به دست آمده، دوره حاکمیت اصلی این قلعه متعلق به اشکانیان بوده است. طاق این دژ را متعلق به دوران اشکانی می دانند که البته نمونه بسیار باشکوه تر و زیباتر آن را بعدها با هم در ایوان خسرو در تیسفون مشاهده کردیم.

شاید جالب باشد که بدانید این قلعه برای اولین بار در سال 1971 میلادی به واسطه حضور یک هیئت آلمانی باستان شناس مورد آنالیز نهاده شد. تمامی آثاری که از این قلعه بر جای ماندند، مثل پوشش دیوارها، برج های استوانه ای و نیمه استوانه ای و دروازه های قلعه، همگی قدمت این قلعه را به دوران ساسانیان برمی گردانند. ولی سفالینه هایی که به دست آمده است همگی متعلق به دوره های ششم و هفتم هجری قمری هستند.

تاریخچه ضحاک در قلعه ضحاک

همان طور که می دانید ضحاک یکی از شخصیت های اساطیری شاهنامه است که کاوه آهنگر بر علیه او و ظلم او به پا خاست و او را از تاج وتخت پادشاهی به زیر کشید. بر اساس روایت هایی که در شاهنامه وجود دارد، ضحاک نژاد تازی داشت. بعضی هم ضحاک را همان آژدهاک می دانند که پادشاهی مادی بود و کوروش وی را سرنگون کرد. متأسفانه این قلعه هم مانند سایر بناهای تاریخی و قدیمی کشور ما ایران از کندوکاوهای غیرقانونی و غیرمجاز و تاراج رفتن حتی در قسمت جداره ها و دیوارها در امان نماند. شما در گوشه گوشه این قلعه می توانید حفره هایی را مشاهده کنید که به وسیله دزدان و غارتگران باهدف پیداکردن گنجینه ایجاد شده اند.

قلعه ضحاک را در تاریخ بیست و هفتم اسفندماه سال 1386 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رساندند.

معماری قلعه ضحاک و ابعاد و زوایا آن

قلعه ضحاک هم مانند تمامی بناهای بر جای مانده از دوران گذشته در ایران، معماری خاص و منحصر به فرد خود را دارد. این بنا عرضی برابر با 2 کیلومتر و طولی معادل 10 کیلومتر دارد و بر روی یک تپه که ظاهری تقریباً مسطح دارد، واقع شده است. این قلعه را به عنوان یک دژ می شناسند؛ چون قالب پژوهشگران بر این باورند که این قلعه کارکردی نظامی داشته و چون از سه طرف به پرتگاه مشرف بوده، پس در اصل وظیفه نگهبانی و حفاظت از منطقه را بر عهده او گذاشته بودند. دیوارهای این قلعه هم کنده کاری های متعددی دارند.

در این قلعه شما قسمت هایی مثل حمام، آسیاب، مخازن سنگ، سالن شورا و بخش های دیگری را مشاهده می کنید که همگی گویای موضوع نظامی بودن قلعه و مهر تأییدی بر آن هستند. در میان تمام بناهای این قلعه تنها قسمتی که کاملاً به طور تقریبی سالم مانده یک چهار طاقی است که با گذشت زمان پوشش آن یکی از پایه های آن تخریب شده است. البته بعد از گذشت زمانی آن را مورد بازسازی قرار دادند.

همین طور تالارهای بزرگی را با راهرو های بزرگ در اطراف قلعه کشف کردند که با رنگ های اخرایی، آبی، سبز، زرد و گچ بری های منقش به نقوش متنوع هنوز هم سالم و پابرجا هستند. در این گچ بری ها نقوشی مانند حیوانات، گل وگیاه و طرح های هندسی خودنمایی می نمایند. ضمن اینکه مصالحی که در این قسمت استفاده شده شامل گچ و آجر است. در نهایت بعضی پژوهشگران بر این باورند که این قلعه متعلق به تمدن پارتی ها است که نیمی از آن در زمین و نیمی از آن در کوه حفاری شده بوده است.

امکانات موجود در قلعه ضحاک

در این قلعه برای رفاه حال گردشگران و مسافران یک سایت موزه مانند با هدف نمایش دادن اشیا کاوش شده برپا شده است. همین طور تعداد زیادی پلکان که با ملات سیمان ساخته شده اند هم با هدف گردش و استراحت در مسیر ورودی این قلعه جانمایی شده. در اطراف هم حائل هایی را برای جلوگیری از خطراتی مثل پرت شدن به سمت پرتگاه در نظر گرفته اند که امنیت بازدیدنمایندگان را تأمین می نماید.

نکات مهم برای بازدید از قلعه ضحاک

در ادامه چند نکته ریز اما مهم را برای زمان بازدیدتان از این قلعه به شما ارائه خواهیم کرد.

• نکته اول اینکه دسترسی به این قلعه کمی سخت است. به همین علت باید کفش، لباس، خوراکی و آب کافی به همراه داشته باشید.
• توصیه می کنیم که از بردن بچه ها به این قلعه جدا خودداری کنید. چون پرتگاه هایی که در کنار مسیر منتهی به قلعه قرار دارند، بسیار خطرناک هستند.
• بعلاوه برای رسیدن به این قلعه باید تعدادی پله را پشت سر بگذارید و وقتی آن ها را طی کردید، چشم انداز ای بکر از محیط پیرامون، رودخانه ها، دشت ها و طبیعت بکر در مقابلتان نهاده شده است.
• در نهایت به یاد داشته باشید که به هیچ عنوان در این مکان زباله ای از خود بر جای نگذاشته و از نوشتن یادگاری بر پیکر قلعه جدا پرهیز کنید.
• از قلم نیاندازید که برای یک تجربه سفر فراموش نشدنی به فرهنگ و آداب و رسوم ساکنان این منطقه احترام بگذارید.

قلعه ضحاک و تاریخی که تکرار نمی گردد!

کوشش کردیم که در این مطلب قلعه ضحاک و منطقه ای که این بنا در آن واقع شده است را به شما معرفی کنیم. باز هم توصیه می کنیم که در زمان بازدید از طبیعت و جاذبه های تاریخی و طبیعی موجود در آن، بعد از اتمام بازدید با کمترین اثر و ردپایی از خود، محیطی که در آن حضور داشتید را ترک کنید. این صرفاً به معنای احترام به طبیعت و تاریخی است که ما به عنوان هویتمان باید از آن محافظت کنیم.