قومی در تاجیکستان که زبان باستانی ایرانی را هنوز زنده نگه داشته اند! - ناق

از پروفایل اینستاگرام بهروز ازند دیدن نمایید.

مردم یاقنوبی یکی از اقلیت قومی در تاجیکستان هستند که در شمال غربی این کشور زندگی می نمایند. آن ها در استان سغد تاجیکستان و در دره های رودخانه یقنوب (Yaghnob)، کول (Qul) و ورزوب (Varzob) ساکن هستند. یاقنوبی ها به عنوان نسل از مردمی به حساب می آیند که به زبان باستانی سوگدیان (Sogdian) صحبت می نمایند. زبان سوگدیان (سغدی) در قدیم زبان مردمی بود که در بیشتریت نواحی آسیای مرکزی و در بالای رودخانه آمودریا (Amu Darya) و در منطقه ای که به نام سوگدیای باستانی (Sogdia) معروف است، ساکن بودند.

این قوم به یکی از زبان های شرقی ایران باستان یعنی زبان یاقنوبی است. دیگر اعضای زبان های شرقی ایران باستان شامل پشتو (Pashto)، اوستیک (Ossetic) و زبان پامیری (Pamir) است. زبان یاقنوبی در دره های بالایی رودخانه یاقنوب در منطقه زرافشان (Zarafshan) تاجیکستان و توسط مردم یاقنوبی صحبت می گردد. گفته می گردد که این اقوام، از نژاد مستقیم اقوام سغدی هستند که در اصطلاح به آن ها نئو-سغدی (Neo-Sogdian) گفته می گردد. شاید تعجب کنید اما این زبان از باستانی ترین زبان های دنیا و البته با ریشه زبان های ایران باستان خصوصا زبان اوستایی باستانی است که همچنان باقی مانده و توانسته تا عصر حاضر در میان این اقوام دور افتاده به حیات خود ادامه دهد.

در سال های 1926 تا 1939 آمار و داده های سرشماری در خصوص تعداد افرادی که در بین این اقوام زندگی می نمایند و به زبان یاقنوبی صحبت می نمایند، انجام گرفت که نشان دهنده تعداد 1800 نفر بود. در سال 1955 میلادی شخصیت ثروتمند و معروفی به نام ام. بوگولیوباو (M. Bogolyubov) تخمین زد که تعداد کسانی که به این زبان صحبت می نمایند بیشتر از 2000 نفر است. تحقیقات و سرشماری های این قوم همچنان ادامه داشت تا اینکه در سال 1972 شخصی به نام ای.خورومو (A. Khromov) سرشماری دیگری انجام داد و تخمین زد که تنها در دره یاقنوب حدود 1509 نفر و در مناطق اطراف حدود 900 نفر به این زبان باستانی صحبت می نمایند. در حال حاضر تعداد افراد مردم یاقنوبی تاجیکستان 25000 نفر تخمین زده می گردد.

تاریخچه این قوم

در قرن چهارم میلادی، اسکندر عظیم، هخامنشیان را شکست داد و تا آموردیا رفت. سغدیان را شکست داد و شاهزاده سگدیان، رکسانا را عروس خود نمود. از تهاجم یونانیان تا پیروزی اعراب مسلمان در سگدیان، قوم سگدی از امپراطوری تا امپراطور دیگر دست به دست می شد. این امپراطوری ها شامل گرکو-باختریان (the Greco-Bactrian)، کوشان و ساسانیان می گردد. با هجوم اعراب، سغدیان، این قوم زرتشت به میان کوه ها پناه بردند. زبان منحصر به فرد مردم یاقنوبی تاجیکستان هم اکنون بازمانده از زبان زرتشتی آن دوران است. جشن های نوروز، جشن های بهاری و یک سری از خرافات باستانی، همانند خاموش نکردن شمع ها با فوت کردن و یا تکان ندادن دست ها پس از شستن آن ها و به اطراف پرتاب نکردن قطرات آب در میان این اقوام باقی مانده است.

صنعت و پیشه سنتی مردم یاقنوبی تاجیکستان کشاورزی است. این مردم همچنان به سنت و پیشه باستانی خود مشغول هستند. مردم دره یاقنوبی محصولاتی از قبیل جو، گندم و حبوبات می کارند و همچنین دام هایی مانند گاو، گوسفند و گاو وحشی دارند.

مردم یاقنوبی قومی جدا شده و نشات گرفته از سغدی ها بودند که در این منطقه زندگی می کردند.

سغدی ها پس از حمله مسلمانان در قرن هشتم شکست خورده و نابود شدند اما مردم یاقنوبی تاجیکستان از این شکست در امان مانده و همچنان به زندگی خود ادامه دادند. در همان زمان مردم یاقنوبی به ارتفاعات بالاتر کوچ کردند. هم اکنون و از همان زمان، مذهب مردم یاقنوبی به مذهب اسلام تغییر یافت و به دلیل جدا ماندن از دیگر مسلمانان دنیا، گفته می گردد که مذهب (pre-Islamic) دارند.

این اقوام چه به دلیل زبان باستانی یاقنوبی و چه به دلیل مذهبشان جزو نادرترین اقوام دنیا هستند که محققان و تاریخدانان دنیا و همچنین اسلام شناسان به آن ها بسیار علاقه مند هستند. با این که سنت های مردم یاقنوبی تاجیکستان بر طبق سنت های اسلام است اما عناصری از مذاهب پیش از اسلام و به احتمال قوی زرتشتیان در میان سنت های این قوم همچنان دیده می گردد.

نه تنها تاریخدانان با مطالعه بر روی زندگی و فرهنگ مردم یاقنوبی تاجیکستان اطلاعات بسیاری از گذشتگان به دست آورده اند، بلکه زیست شناسان نیز به اطلاعات بسیار مهمی دست یافته اند. زیست شناسان و باستان شناسان با مطالعه هالپگروپ این اقوام و چهره آن ها قدمت این اقوام را به انسان هایی که در آسیای مرکزی-آسیای جنوبی و در ارتباط با فرهنگ کورگان (the Kurgan Culture) در اروپای شرقی یا به مهاجرت ایرانیان باستان و اولیه در حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح نسبت می دهند. در نتیجه با مطالعه بر روی ژنتیک این قوم به اطلاعات بسیار مهمی راجع به ژنتیک انسان ها و اقوام اولیه که هیچ اختلاط ژنتیکی نداشته اند، دست یافته اند.

زندگی مردم یاقنوبی تاجیکستان در قرن بیستم

تا قرن بیستم هنوز مردم یاقنوبی تاجیکستان با اقتصاد طبیعی و به شیوه گذشتگان خود و بدون ارتباط با دیگر اقوام زندگی می کردند. از راه ها و تیرهای چراغ برق دوری می کردند و همچنان زمین های اجدادی خود را حفظ نموده بودند. اولین ارتباط این اقوام با جماهیر شوروی در سال 1930 میلادی و در خلال پاکسازی عظیم این شوروی صورت گرفت. این اتفاق باعث شد که بسیاری از مردم این قوم تبعید شوند. با این حال عظیمترین آسیب به مردم یاقنوبی تاجیکستان در بین سال های 1957 تا 1970 میلادی بود که آن ها را مجبور کردند از سرزمین های آب و اجدادی خود یعنی کوهستان های یاقنوب مهاجرت نموده و آن ها را به دشت های نیمه خشک تاجیکستان فرستادند.

در سال 1970 ارتش سرخ، هلیکوپتری را به میان روستاهای مردم یاقنوبی تاجیکستان فرستاد تا این زمین ها را خالی از جمعیت نماید. کسانی که در این صورت از مهاجرت دوباره سرباز زدند، کشته شدند و با این کار، جمعیت مردمی که به زبان باستانی شرقی ایران صحبت می کردند بسیار کم شد.

یکی از پیرمردان و ریش سفیدان این قوم به نام کربون ادلیف (Kurboon Idliev) از خاطرات خود از آن سال ها می گوید:

در 10 مارس 1970، من 23 ساله بودم که هلیکوپترهای شوروی در دره یاقنوبی در شمال غربی تاجیکستان فرود آمدند و همه اشخاص را از خانه خود بیرون کردند. آن ها ما را به مناطق مسکونی پایین تر برای کار بر روی گیاهان پنبه بردند. کسانی هم که مقاومت کردند، کشته شدند. این ماجرا مربوط به 47 سال قبل از بازگشت ما به دره یانقوبی می گردد.

مردم یانقوبی تاجیکستان به روستاهای خود کیشلاکس (kishlaks) می گویند. هر یک از روستاهای مردم یانقوبی تاجیگستان شامل 3 تا 10 خانوار بود که در معرض نابودی قرار گرفتند. شوروی سابق در آن برنامه قصد تلفیق و یکپارچه سازی اقوام پراکنده و بهره کشی از آن ها را داشت.

در آن موقع، بسیاری از مردم یاقنوبی تاجیکستان را مجبور کردند که در میان مزارع پنبه مشغول به کار شوند. با این کار نیز به دلیل تغییری که در نحوه زندگی و محیط زندگی این مردم اجرا شده بود و البته بیماری ها و کار بیش از حد، افراد بیشتری از مردم یاقنوبی تاجیکستان کشته شدند. همین موضوع باعث شد که برخی از مردم شورش نمایند و دوباره به کوهستان های یاقنوب و سرزمین اجدادی خود پناه ببرند. ارتش جماهیر شوروی، تمام ناطق اصلی زندگی آن ها را خالی از سکنه نمود و عظیمترین روستای آن ها را که در کنار رودخانه یاقنوب به نام پیسکون (Piskon) قرار داشت، از صحنه روزگار محو نمود. سربازان در این دوره حتی تمام کتاب های مذهبی و قدیمی مردم یاقنوبی تاجیکستان را نابود کردند. قدیمی ترین کتاب این قوم مربوط به 600 سال پیش بود. در نتیجه قوم عظیم یاقنوبی توسط ارتش جماهیر شوروی نابود شد. آن ها برای دو دهه از بازگشت به خانه های خود ممنوع بودند.

خانواده هایی که پس از این جریان باقی ماندند توانستند، دوباره در سال 1983 به دره یاقنوب بازگردند. هر چند که در این میان، بیشتریت مردم یاقنوبی تاجیکستان در دشت ها باقی ماندند و کم کم با دیگر مردم تاجیک درآمیختند. فرزندان خانواده هایی که در دشت ها زندگی می نمایند، هم اکنون به مدارس تاجیکستان فرستاده می شوند و زبان تاجیکی دارند. مردم یاقنوبی تاجیکستان هم اکنون مالی بر پایه طبیعت دارند و هیچ جاده و برقی به سمت روستاها و مناطقی که این اقوام در آنجا زندگی می نمایند، وجود ندارد.

گردشگری در تاجیکستان

بیشتر افرادی که به دنبال مناطق کمتر شناخته شده، مناظر بی بدیل و وسیع و کوهستان های دور از دسترس علاقه مند به این ناحیه از تاجیکستان در شمال غربی سفر می نمایند. دنیاگردانی که در سال های اخیر وارد روستاهای مردم یاقنوبی تاجیکستان شده اند، از آن ها عکس های بسیاری منتشر نموده اند و سعی در شناخته شدن بیشتر این قوم دارند. شما هم اگر اهل هیچ هایکری و سفر به طبیعت هستید، می توانید برای دیدار با این مردم به این ناحیه سفر کنید.

منبع: ghorbany.com