نشست میراث خوشنویسی در آینه کتیبه ها برگزار گردید - ناق

مژگان اسماعیلی (رئیس پژوهشکده زبان شناسی، کتیبه ها و متون) با نگاهی به تاریخچه کتابت فارسی در دوران اسلامی در مقدمه بحث گفت: بی تردید پیدایش خط مهمترین اختراع بشر بشمار می آید و همه ابتکارات، خلاقیت ها و پیشرفت ها در گرو آن است. دوران پیش از تاریخ که از نظر علمای اجتماعی برابر با دوران توحش و بربریت به شمار میرود، با پیدایش خط سرانجام یافته و مقارن با آن دوران پرشکوه تمدن تاریخی شروع می گردد. از این زمان است که به واسطه امکان ضبط تجربیات و انتقال آن به آیندگان حافظه بشری خلق و ضبط می گردد.

او توضیح داد: هنر خوشنویسی از اهمیت ویژه ای در دین اسلام برخوردار است و جدا از رسالت اصلی خود یعنی انتقال کلام وحی، کلام بزرگان دین و اندیشمندان از مهمترین عوامل تزئینی بناها، سنگهای قبول، اشیاء موزه ای و ...تلقی و همیشه از آن به عنوان هنر مهم بصری یاد می گردد. از این رو خط به تنهایی می تواند حافظ تمامی اندیشه ها و رویدادهای جامعه بشری در طول تاریخ باشد.

اسماعیلی اضافه کرد: در شروع اسلام، فرهنگ ایرانی زمینه ای را فراهم آورد تا منادیان اسلام با شکستن مرزها محدودیت های قومی و تأسی از دین مبین اسلام زمینه های اشاعه فرهنگ اسلامی را بوجود آورند. فرهنگی که به هیچ وجه مربوط به قوم و نژاد خاصی نبود و فراتر از افق های تنگ جغرافیایی توسعه یافت و برترین های فرهنگ را با ظاهری اسلامی به ملل گوناگون انتقال می داد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار کرد: طبقه کتاب به عنوان یکی از چهار طبقه مهم عصر ساسانی به بخشهای مختلف تقسیم میشد، سِمت دبیری از اهمیت ویژه ای برخوردار بود و در دوران اسلامی نیز عناصر ایرانی متصدی این مناصب بودند. با توسعه اسلام و استحکام بنیان های اسلامی، این مناصب از بالندگی و قدرت بسیار برخوردار شد. از همین رهگذر فرهنگ ایرانی بهره ای بسیار برد و شکوفایی دوباره این فرهنگ را در طی قرون بعدی به ارمغان آورد.

اسماعیلی گفت: ظهور مردان اندیشمند ایرانی در دولت اسلامی نشان از درک ایرانیان از دین تازه بود. با خروج امویان و عباسیان از سنت نبوی و رجعت آنها به آیین های گذشته به ویژه امتیازات قومی و نژادی فصل تازهی در دین اسلام گگردده شد. ایرانیان با توجه به این تبعیض ها، انگیزه های قومی یافتند و با آموختن علوم و معارف زمان، اندیشمندان بزرگی را به دنیا آن روز ارزانی داشتند و موجب غنای فرهنگ اسلامی شدند.

در ادامه مرتضی رضوانفر، عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری موضوع هنر خوشنویسی در کتیبه های ایران فرهنگی را به بحث نهاد و گفت: در همه ادیان و دوران ها خط و نوشتن مقدس بود اما در فرهنگ اسلامی به علت اینکه خط و خوشنویسی برترین محمل برای ارائه کلام الهی بود. لذا ما شاهد گستردگی و تنوع فوق العاده در انواع خطوط هستیم. به همین علت کتیبه در معماری اسلامی یکی از بخشهای اصلی بنا بوده است.

او اضافه کرد: زیبا نویسی یا خوشنویسی الزاما رعایت قوانین کشورهای مادر نیست. مثلا خط نستعلیق از ایران شروع شد اما با انتقال به شبه قاره و ایجاد خط اردو، معیارهای زیباشناختی شبه قاره روی آن تاثیر گذاشت. لذا ممکن است ما نستعلیق آن منطقه را زیبا ندانیم اما مردم هر منطقه با سلیقه و معیارهای زیباشناختی خودشان زیبایی را تعریف می نمایند.

رضوانفر توضیح داد: در دوره های مختلف، بخش مهمی از خوشنویسی و تزئینات معمولا روی سنگ مزار استفاده شده است، زیرا هم تکریم متوفی بوده و هم نوعی جاودانگی به فرد می دهد، از سوی دیگر زمینه ای برای تفاخر و رقابت میان خانواده هاست. این سنت با قوت در حوزه قفقاز شمالی و جنوبی که از ایران جدا شدند، ادامه یافته و بعضی از آرامستان ها را به نمایشگاهی از آثار هنری تبدیل نموده است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اضافه کرد: بدخط ترین کتیبه ها، کتیبه اشیاء است، زیرا همه کارها مانند ساخت، طراحی و خوشنویسی به وسیله یکنفر انجام شده که الزاما خوشنویس نبوده است. بسیاری از کتیبه ها و اشعار روی اشیا ارتباط با کارکرد شی دارد مانند اشعار مربوط به نوشیدن روی ظروف آب یا مربوط به شجاعت روی ابزار جنگی.

او گفت: مستندسازی از کتیبه های فارسی در موزه های دنیا اصلا امکان پذیر نیست اما به نظرم حداقل میتوان تصاویر و شناسنامه هایی که به وسیله خود موزه ها تهیه شده را جمع آوری کرد.

رضوانفر اظهار کرد: در مسیر راه ابریشم دریایی و زمینی، کتیبه های فارسی زیادی وجود دارد که نشان از پذیرفتن زبان فارسی بعنوان زبان میانجی برای ارتباط اقوام مختلف با یکدیگر بوده است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری پیرامون اینکه نشست میراث خوشنویسی در آینه کتیبه ها برگزار گردید، اضافه کرد: در بنگلادش و شرق هند، کتیبه هایی با نام طغری وجود دارد که با اینکه بسیاری از آنها فارسی و یا دو زبانه هستند اما با هیچ یک از خطوط استفاده شده در ایران شباهت ندارد. این خط ممکن است از نظر مفردات برای ما نا زیبا باشد اما ترکیب های زیبای گرافیکی ایجاد نموده که هر کدام را میتوان بعنوان یک تابلو ارائه کرد.

در ادامه موضوع شناخت اصول و مبانی خط نسخ به وسیله نادر کریمیان سردشتی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ارائه شد.

او در شرح شناخت خط نسخ به اقلام سته، وجه تسمیه، معانی و مفاهیم اشاره و به تشریح هر یک پرداخت. او در ادامه با اشاره به پیشینه خط نسخ تاریخچه، واضعان خط، واضعان خط نسخ را به بحث نهاد و در بیان مواردی در مورد اصول و مبانی خط نسخ به شکل و تزئینات حروف و انواع نسخ اشارتی داشت.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه به معرفی نسخ نویسان و کتیبه نگاران ایرانی، از نسخ نویسان و کتیبه نگاران دوره معاصر، نسخ نویسان و کتیبه نگاران دنیا اسلام پرداخت.

در سرانجام این نشست کارگاه خط نسخ به وسیله دانشگاه سوره برگزار گردید.